ARIA برای دسترسی‌پذیری
ARIA (Application Roles for Internet Accessibility) مجموعه‌ای از ویژگی‌های HTML است که برای بهبود دسترسی‌پذیری (Accessibility) در رابط‌های کاربری پیچیده یا سفارشی به‌کار می‌رود. بسیاری از عناصر تعاملی مدرن مانند منوهای بازشونده، پنجره‌های پاپ‌آپ، تب‌ها و ابزارهای ناوبری پیچیده با عناصر HTML ساده قابل پیاده‌سازی نیستند. در اینجا ARIA به ما اجازه می‌دهد نقش (role)، وضعیت (state) و ویژگی (property) اجزای رابط را برای فناوری‌های کمکی مانند صفحه‌خوان‌ها تعریف کنیم.
تصور کنید وب‌سایت مانند یک کتابخانه است. عناصر HTML مثل قفسه‌ها و کتاب‌ها هستند، اما ARIA همانند برچسب‌های راهنمایی است که به کاربران نابینا می‌گوید در کجا چه اطلاعاتی پیدا می‌شود. اگر ما فقط قفسه‌ها داشته باشیم ولی برچسب نزنیم، کاربر سردرگم خواهد شد.
در یک فروشگاه آنلاین (Online Shop)، ARIA در فیلترها و گزینه‌های انتخاب کاربرد دارد. در وب‌سایت خبری (News Website)، برای اعلام زنده (live updates) یا دسته‌بندی خبرها مفید است. در وبلاگ شخصی (Personal Blog)، در بخش نظرات یا اشتراک‌گذاری استفاده می‌شود. و در درگاه دولتی (Government Portal)، برای ارائه اطلاعات قابل فهم برای همه اقشار جامعه ضروری است.
در این آموزش، شما خواهید آموخت:
- ARIA چیست و چرا اهمیت دارد
- کاربرد آن در پروژه‌های مختلف
- نحوه‌ی استفاده‌ی صحیح با مثال‌های عملی
- رایج‌ترین اشتباهات و نحوه جلوگیری از آن‌ها
مثال پایه
html<!-- یک دکمه سفارشی با نقش ARIA برای صفحه‌خوان‌ها -->
<div role="button" tabindex="0" aria-pressed="false">
روشن / خاموش
</div>در مثال بالا یک عنصر div به عنوان یک دکمه تعاملی (Interactive Button) طراحی شده است، اما چون div به‌تنهایی معنای خاصی برای فناوری‌های کمکی ندارد، باید آن را با ویژگی‌های ARIA قابل فهم کرد.
role="button" نقش (Role) این عنصر را به عنوان یک دکمه به صفحه‌خوان‌ها اعلام می‌کند. اگر این نقش تعریف نشود، کاربر نابینا متوجه نمی‌شود که این بخش قابل کلیک است.
tabindex="0" باعث می‌شود عنصر با کلید Tab در کیبورد قابل انتخاب باشد؛ به‌طور پیش‌فرض div فوکوس‌پذیر نیست.
aria-pressed="false" نشان می‌دهد که وضعیت فعلی دکمه خاموش (غیرفعال) است. این وضعیت هنگام کلیک توسط JavaScript به "true" تغییر می‌کند.
سوال رایج مبتدیان: چرا از <button> استفاده نمی‌کنیم؟ پاسخ: بله، اگر ممکن باشد بهتر است از عناصر معنایی HTML استفاده کنیم. اما زمانی که به دلایل طراحی یا چارچوب خاصی مجبور به استفاده از div یا span می‌شویم، ARIA ضروری است.
این الگو می‌تواند در یک فروشگاه آنلاین برای دکمه "افزودن به علاقه‌مندی‌ها" یا در وب‌سایت دولتی برای فعال/غیرفعال کردن فیلترهای اطلاعاتی استفاده شود.
مثال کاربردی
html<!-- تب‌های محتوایی در یک پورتال دولتی با ARIA -->
<div role="tablist" aria-label="بخش‌های اطلاعاتی">
<div role="tab" aria-selected="true" tabindex="0" id="tab1">اطلاعات عمومی</div>
<div role="tab" aria-selected="false" tabindex="-1" id="tab2">پرسش‌های متداول</div>
</div>
<div role="tabpanel" aria-labelledby="tab1">
<p>در این بخش، اطلاعات عمومی درباره خدمات ارائه می‌شود.</p>
</div>در این مثال از یک رابط تب‌دار (Tabbed Interface) برای نمایش اطلاعات استفاده شده است. این نوع طراحی در درگاه‌های دولتی برای بخش‌بندی محتوا مانند "اطلاعات عمومی"، "راهنما"، "سوالات متداول" و غیره بسیار رایج است.
role="tablist" نشان می‌دهد که این مجموعه شامل تب‌ها است.
aria-label="..." نام توصیفی برای کل لیست تب‌ها ارائه می‌دهد که توسط صفحه‌خوان خوانده می‌شود.
role="tab" هر عنصر را به عنوان یک تب تعریف می‌کند.
aria-selected="true/false" مشخص می‌کند کدام تب فعال است.
tabindex="0/-1" کنترل می‌کند کدام تب با کلید Tab انتخاب‌پذیر باشد. فقط تب فعال باید دارای tabindex="0" باشد.
role="tabpanel" ناحیه‌ای است که محتوای مرتبط با تب را نشان می‌دهد و توسط aria-labelledby="tab1" به تب مربوطه متصل می‌شود.
هنگامی‌که کاربر با کیبورد یا صفحه‌خوان بین تب‌ها حرکت می‌کند، متوجه می‌شود که کدام تب فعال است و چه محتوایی نمایش داده می‌شود. این کار تجربه کاربران نابینا یا کم‌توان را بهبود می‌دهد.
این الگو را می‌توان در وبلاگ شخصی برای نمایش نظرات، پست‌های مرتبط یا اشتراک‌گذاری استفاده کرد؛ یا در فروشگاه آنلاین برای تفکیک اطلاعات محصول به "توضیحات"، "نظرات"، و "مشخصات".
بهترین روش‌ها (Best Practices):
- استفاده از HTML معنایی (Semantic HTML) قبل از ARIA: تا جای ممکن از عناصر معنایی مانند
<button>,<nav>,<section>استفاده کنید. - کنترل وضعیت‌ها با JavaScript: ویژگی‌هایی مثل
aria-pressedیاaria-expandedباید به صورت پویا تغییر کنند. - ترتیب منطقی عناصر (Markup Order): ساختار HTML باید خوانا و قابل درک برای فناوری‌های کمکی باشد.
-
تمرین با صفحه‌خوان: همیشه نتیجه ARIA را با یک صفحه‌خوان مانند NVDA یا VoiceOver بررسی کنید.
اشتباهات رایج (Common Mistakes): -
نقش‌های تکراری یا غیرضروری: استفاده از
role="button"روی یک<button>که خود معنایی دارد. - فراموش کردن tabindex: بدون آن، عناصر غیرمعنایی قابل انتخاب با کیبورد نخواهند بود.
- ویژگی‌های ناقص یا اشتباه: مثلاً استفاده از
aria-labelledby="id"بدون وجود عنصر با آن ID. - تودرتویی اشتباه (Improper Nesting): قرار دادن
tabpanelخارج ازtablistیا بدون ارتباط مشخص.
نکات اشکال‌زدایی (Debugging Tips):
- از ابزارهای WAVE، axe DevTools یا Chrome DevTools استفاده کنید.
- با کیبورد کامل صفحه را تست کنید (Tab, Enter, Arrow keys).
- صفحه‌خوان واقعی نصب کرده و بررسی کنید محتوای منطقی ارائه می‌شود.
📊 مرجع سریع
| Property/Method | Description | Example |
|---|---|---|
| role | نقش معنایی عنصر برای صفحه‌خوان | role="button" |
| aria-label | توضیح متنی برای عنصر بدون متن داخلی | aria-label="جستجو در سایت" |
| aria-pressed | وضعیت فعال/غیرفعال بودن دکمه | aria-pressed="true" |
| aria-expanded | باز یا بسته بودن یک بخش | aria-expanded="false" |
| aria-labelledby | اشاره به ID یک عنصر به‌عنوان برچسب | aria-labelledby="tab1" |
| aria-hidden | پنهان کردن عنصر از صفحه‌خوان | aria-hidden="true" |
خلاصه و گام‌های بعدی:
در این آموزش، با مفهوم ARIA برای دسترسی‌پذیری آشنا شدید، نحوه استفاده آن در ساخت رابط‌های تعاملی پیچیده را با مثال‌های واقعی در فروشگاه آنلاین، وبلاگ، وب‌سایت خبری و پورتال دولتی بررسی کردیم.
درک کردیم که ARIA مکمل HTML است، نه جایگزین آن. همچنین دیدیم که ARIA زمانی کاربرد دارد که ساختار HTML به‌تنهایی کافی نباشد. ARIA در تعامل با CSS (برای نمایش دیداری) و JavaScript (برای مدیریت رویدادها و وضعیت‌ها) ترکیب می‌شود.
گام‌های بعدی پیشنهادی:
- یادگیری ARIA Live Region (
aria-live,aria-atomic) برای اعلان‌های زنده - ساخت پنجره‌های مودال (Modal Dialogs) با ARIA
- یادگیری WCAG 2.2 و تکنیک‌های رسمی WAI
- بررسی ابزارهای تست و ارزیابی خودکار دسترسی‌پذیری
پیشنهاد ما این است که در هر پروژه، از ابتدا دسترسی‌پذیری را در نظر بگیرید و فقط به افزودن ARIA در پایان بسنده نکنید.
🧠 دانش خود را بیازمایید
آزمون دانش شما
درک خود از این موضوع را با سوالات کاربردی بسنجید.
📝 دستورالعمل‌ها
- هر سوال را با دقت بخوانید
- بهترین پاسخ را برای هر سوال انتخاب کنید
- می‌توانید آزمون را هر چند بار که می‌خواهید تکرار کنید
- پیشرفت شما در بالا نمایش داده می‌شود